Ana Sayfa Öne Çıkanlar İklim Kanunu Teklifi kamuoyu baskısıyla meclis gündeminden çekildi

İklim Kanunu Teklifi kamuoyu baskısıyla meclis gündeminden çekildi

Yazar

Nis 16, 2025 @ 11:06 Değiştirilme tarihi: Nis 16, 2025 @ 11:41

WIN EUROSIA Otomasyon ve Makine Teknolojileri Fuarı 28-31 Mayıs 2025

2053 net sıfır hedefli İklim Kanunu Teklifi, sivil toplum katılımı ve içerik eksikleri nedeniyle eleştirildi; yoğun tepkiler üzerine revizyon için geri çekildi.

Türkiye’nin iklim değişikliğiyle mücadele ve net sıfır 2053 emisyon hedefine ulaşma yolunda kritik bir adım olarak sunulan ilk kapsamlı İklim Kanunu Teklifi, TBMM Genel Kurulu’ndaki görüşmeler sürerken 15 Nisan 2025 tarihinde iktidar partisi tarafından geri çekildi. AK Parti milletvekillerince 2025 başlarında hazırlanan ve Paris Anlaşması taahhütleriyle uyumlu bir yasal çerçeve oluşturmayı amaçlayan teklif, parlamentonun Çevre Komisyonu’ndan Şubat ayında geçmişti. Ancak sivil toplumun, meslek odalarının ve muhalefetin yoğun eleştirileri, tasarının yeniden değerlendirilmesi kararında kilit rol oynadı. Peki, bu geri çekilme ne anlama geliyor ve Türkiye iklim politikasının geleceği için nasıl bir yol haritası çiziyor?

Karbon ticareti odağı, sağlık ve fosil Yakıt gerçeğini gölgeledi mi?

Teklifin merkezinde, küresel eğilimlerle uyumlu olarak bir Emisyon Ticareti Sistemi (ETS) kurulması ve karbon piyasasının oluşturulması yer alıyordu. ETS, basitçe “kirleten öder” prensibiyle, belirlenen sınırı aşan sera gazı salımları için işletmelerin karbon kredisi (salım izni) alıp satabileceği bir piyasa mekanizması anlamına geliyor. Destekçileri, bu sistemin Türkiye sanayisini, özellikle Avrupa Birliği’nin Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’na (SKDM) hazırlayacağını ve emisyonları “verimli” bir şekilde azaltacağını savundu.

Ancak eleştiriler tam da bu noktada yoğunlaştı. Pek çok çevre örgütü ve uzman, yasa taslağının somut emisyon azaltım hedefleri yerine karbon ticaretine aşırı odaklandığını belirtti. Ana muhalefet partisi CHP, teklifin kirliliği gerçekten azaltmak yerine “parası olanın daha fazla kirletme hakkı satın almasına” olanak tanıyacağını savundu. Çevreciler metni, kurumsal çıkarlara hizmet eden “yeşil badanalı bir ticaret sözleşmesi” olarak nitelendirdi.

ETS ve Halk Sağlığı Dengesi Katılımcı İklim Yasası Talebi İklim Kanunu Geri Çekildi Analiz Daha da önemlisi, Türkiye’nin dünyanın en çok sera gazı salan ilk 20 ülkesi arasında yer almasına ve fosil yakıtlara (özellikle kömüre) olan yüksek bağımlılığına rağmen, taslakta fosil yakıt kullanımını azaltmaya veya sonlandırmaya yönelik bağlayıcı bir hedef ya da takvim bulunmuyordu. Bu durum, Türk Tabipleri Birliği (TTB) gibi sağlık örgütlerinin de sert tepkisini çekti. TTB, fosil yakıtların neden olduğu hava kirliliğinin Türkiye’de yılda yaklaşık 70.000 erken ölüme yol açtığına dikkat çekerek, yasanın iklim krizinin halk sağlığı boyutunu tamamen göz ardı ettiğini belirtti. Taslakta, iklim değişikliğine dirençli bir sağlık sistemi kurmaya, sıcak dalgası eylem planları hazırlamaya veya artan salgın hastalık risklerine karşı önlemler almaya yönelik hiçbir hüküm yer almıyordu.

Kapalı kapılar ardında hazırlanan yasa: Katılımcılık neden eksik kaldı?

Teklife yönelik en temel eleştirilerden biri de hazırlanma sürecindeki kapsayıcılık eksikliğiydi. İklim Ağı çatısındaki çevre STK’ları, TTB ve diğer sivil gruplar, yasanın “bilim insanları veya sivil toplum dahil edilmeden”, kapalı kapılar ardında hazırlandığını vurguladı. Şeffaflıktan uzak bu süreç, kamuoyunda güvensizlik yarattı. Hatta Meteoroloji Mühendisleri Odası gibi ilgili uzmanlık kuruluşlarının dahi taslak oluşturma sürecinde görüşlerinin alınmadığı belirtildi. Bu durum, yasaların sadece teknik metinler değil, aynı zamanda toplumsal mutabakatı ve meşruiyeti de yansıtması gereken araçlar olduğu gerçeğini bir kez daha hatırlattı. Katılımcılık olmadan hazırlanan bir iklim yasasının, toplumun geniş kesimlerince sahiplenilmesi ve etkin uygulanması mümkün olabilir miydi?

Hükümetin “Yeşil Kalkınma” savunusu neden ikna edici olmadı?

Hükümet kanadı, teklifi başlangıçta çevre hedefleri ile ekonomik büyüme arasında pragmatik bir denge kurma çabası olarak savundu. Yetkililer, yasanın ilk kez tüm sektörlerde “bölge veya sanayi ayrımı yapmaksızın” iklim eylemini zorunlu kılacağını ve her bakanlığa görevler yükleyeceğini vurguladı. Yenilenebilir enerjinin artırılması, enerji verimliliğinin iyileştirilmesi ve yeşil kalkınma hedefleri öne çıkarıldı. Özellikle ETS ve karbon fiyatlandırması, emisyonları “verimli” bir şekilde azaltacak modern araçlar olarak sunuldu.

Ayrıca, yasanın Türkiye’nin uluslararası yeşil fonlara ve AB’nin iklim finansmanına erişimini kolaylaştıracağı argümanı da sıklıkla dile getirildi. Nitekim Yeşil Haber’in daha önceki bir analizinde belirttiği gibi, sağlam ve şeffaf bir iklim politikasına sahip olmak, Dünya Bankası, İklim Yatırım Fonları ve EBRD gibi kaynaklardan finansman sağlamanın kapısını aralayabilir. (Yeşil Haber Analizi: İklim Kanunu Türkiye için Yeşil Fonların Kapısını Aralayabilir mi?)

Ancak bu argümanlar, eleştirmenleri ikna etmeye yetmedi. Muhalefet ve sivil toplum, bu yaklaşımın devletin emisyonları azaltma sorumluluğu yerine, piyasa mekanizmalarına ve dolayısıyla kurumsal çıkarlara öncelik verdiğini savundu. İhracat odaklı bazı sanayi gruplarının teklife sıcak bakması, yasanın ani bir fosil yakıt çıkışı veya maliyetli kirlilik sınırları getirmemesiyle ilişkilendirildi. Eleştirmenlere göre, teklif daha çok kademeli, gönüllü azaltımlara ve satın alınabilir karbon kredilerine dayanıyordu. Artan kamuoyu incelemesi ve tepkiler sonucunda, iktidar partisi de yasa etrafındaki “yanlış anlaşılmaları” kabul ederek geri adım atmak durumunda kaldı.

Yeşil Haber Uyarmıştı: Taslak yeşil dönüşüm için yetersizdi

Yeşil Haber olarak, Türkiye’nin iklim mevzuatı yolculuğunu başından beri yakından takip ettik ve potansiyel tuzaklara dikkat çektik. Taslak ilk sunulduğunda, uluslararası karşılaştırmalar içeren detaylı bir analiz yayınladık. (Yeşil Haber Analizi: Türkiye’nin İlk İklim Kanunu Teklifi: Detaylı Analiz, Uluslararası Kıyaslama ve Etkileri) Bu analizde, metinde “adil geçiş” ve “iklim adaleti” gibi kavramların yer almasının olumlu olduğunu ancak AB veya İngiltere’deki yasaların aksine, Türkiye taslağının bağlayıcı ara emisyon azaltım hedefleri (örneğin 2030 için) veya kömürden çıkış takvimi içermediğini vurguladık. Bu eksiklik, daha sonra kamuoyunda yükselecek endişelerin habercisiydi.

Taslak komisyondan geçtikten sonraki analizimizde ise, yapılan küçük değişikliklerin (“yeşil büyüme” yerine “yeşil kalkınma” gibi) eleştirileri gidermediğini belirttik. (Yeşil Haber Değerlendirmesi: İklim Kanunu Teklifi Komisyondan Geçti: Güncellemeler, Tepkiler ve Değerlendirmemiz) Bu yazıda, fosil yakıtlara bağımlılığın, yasaya açık hedefler, adil geçiş planları ve güçlü denetim mekanizmaları eklenmedikçe devam edeceği uyarısında bulunduk. Özetle, Yeşil Haber’in yayınları, hırsı ve bütünlüğü birleştiren, yeşil badanalama (greenwashing) riskinden uzak, gerçekçi bir iklim yasası ihtiyacını sürekli olarak vurguladı.

Geri çekilme bir fırsat: Kapsayıcı ve etkili yasada neler olmalı?

İklim Kanunu Teklifi’nin geri çekilmesi, yasama sürecinde bir duraksama yaratsa da, birçok uzman ve aktivist tarafından “doğru olanı yapma fırsatı” olarak görülüyor. Bu ara dönemin, taslağı amacına uygun, etkili bir yasaya dönüştürmek için kullanılması kritik önem taşıyor. Peki, yeni taslakta nelerin olması bekleniyor ve talep ediliyor?

Kapsayıcı ve Şeffaf Süreç

Revizyon süreci, iklim bilimcileri, STK’lar, meslek odaları ve muhalefet temsilcilerinin katılımıyla şeffaf bir şekilde yürütülmeli. Bu, hem güveni yeniden inşa etmek hem de yasanın farklı uzmanlık alanlarından beslenmesini sağlamak için elzem.

Güçlü ve Bağlayıcı Hedefler

Net sıfır 2053 hedefiyle uyumlu, bilim temelli ara emisyon azaltım hedefleri (2030, 2040 için) yasaya dahil edilmeli. Özellikle kömür başta olmak üzere fosil yakıtlardan çıkış için net bir takvim belirlenmeli.

Halk Sağlığı ve Adaptasyon Odaklı Yaklaşım

İklim değişikliğinin halk sağlığı üzerindeki etkilerini ele alan, sağlık sistemini iklim değişikliğine dirençli hale getirecek ulusal adaptasyon planlarını içeren hükümler eklenmeli.

Adil Geçiş Mekanizmaları

Fosil yakıtlardan uzaklaşma sürecinden etkilenecek topluluklar ve işçiler için sosyal destek ve dönüşüm programlarını içeren adil geçiş çerçevesi oluşturulmalı. İlk taslakta bu boyut tamamen eksikti.

Karbon Gelirlerinin Kamu Yararına Kullanımı

Olası karbon piyasası gelirlerinin, iklim adaleti, adaptasyon çalışmaları veya düşük gelirli hanelerin yeşil dönüşümünü desteklemek gibi kamu yararına harcanmasını güvence altına alan mekanizmalar tasarlanmalı.

Muhalefet partileri ve sivil toplum kuruluşları, hükümetin eleştirileri dikkate alması halinde daha güçlü bir yasa için işbirliğine hazır olduklarını belirtiyor. Hükümetin de “bir iklim yasasına ihtiyaç olduğu” yönündeki açıklamaları, projenin rafa kaldırılmadığını, revize edilmiş bir taslağın yeniden gündeme geleceğini gösteriyor. Ancak bu kez, kamuoyu tepkisinin ardından, daha uzlaşmacı ve bilimsel gerçeklerle ekonomik gereklilikleri dengeleyen bir metin hedeflenebilir.

Sonuç olarak, İklim Kanunu Teklifi’nin geri çekilmesi, Türkiye iklim politikasındaki temel bir gerilimi ortaya koydu: hızlı, iş dünyası odaklı çözümler ile gerçek sürdürülebilirlik için gereken daha derin dönüşüm arasındaki itme ve çekme. Kamuoyu baskısı, iklim mevzuatının krizin gerçekliğiyle yüzleşmesi gerektiği mesajını net bir şekilde verdi. Önümüzdeki aylar, bu mesajın ne ölçüde dikkate alınacağını gösterecek. Daha sağlam, kapsayıcı, emisyonları gerçekten azaltan, halk sağlığını koruyan ve ekonomiyi temiz yeşil kalkınmaya yönlendiren bir iklim yasası, Türkiye’yi net sıfır 2053 hedefine giden yolda sağlam bir zemine oturtabilir. Şimdilik, bir sonraki taslağın bu uyarıları dikkate alarak hırs ve eylem arasındaki boşluğu kapatacağına dair temkinli bir umut var.