Ana Sayfa Öne Çıkanlar Elektrik talebinde küresel patlama: Türkiye için çözüm modüler şebeke

Elektrik talebinde küresel patlama: Türkiye için çözüm modüler şebeke

Yazar

Kas 17, 2025 @ 0:02 Değiştirilme tarihi: Kas 17, 2025 @ 0:02

Küresel elektrifikasyon dalgası, yapay zeka kaynaklı veri merkezi yükleri ve hızla artan iklimlendirme, ısı pompası ve elektrikli araç kullanımı, bugünün iletim ve dağıtım şebekelerinin taşıyamayacağı ölçekte yeni bir talep yaratıyor. Türkiye için asıl sorun üretim değil; özellikle iklimlendirme ve elektrikli araç yükünün baskıladığı şebekeyi modüler, akıllı ve yönlendirilebilir bir mimariye dönüştürme zorunluluğu.

Hızlı bakış

Yapay zeka veri merkezleri küresel elektrik talebini resmi tahminlerin çok üzerine taşıyor.
Türkiye’de yaz soğutma yükü ve akşam saatlerindeki EV şarjı şebekeyi zorlayan en büyük iki etken.
Mevcut iletim ve dağıtım altyapısı gelecekteki talebi karşılamak için yetersiz kalabilir.
Modüler ve yapay zeka ile yönetilen şebeke mimarisi, talep dalgalanmalarını dengelemenin anahtarı.
Gecikme, ekonomik büyüme ve sanayi elektrifikasyonu için ciddi riskler yaratabilir.

ABD’nin yapay zeka ikilemi: Gerçekleşmeyen projelere dayalı talep artışı şebekeleri tehdit ediyor

ABD’de elektrik şirketleri, yapay zeka odaklı mega veri merkezlerinin etkisiyle önümüzdeki birkaç yıl içinde elektrik talebinin iki ila üç kat artacağını öngörüyor. Ancak bu projeksiyonların önemli bir bölümü henüz inşa edilmemiş veya hiç gerçekleşmeyebilecek veri merkezi planlarına dayanıyor. Bu durum düzenleyici kurumları, eyalet yasama organlarını ve tüketici savunucularını endişelendiriyor. Uzmanlar, spekülatif yatırımlar üzerinden yeni üretim veya iletim hatlarının finanse edilmesi halinde maliyetin doğrudan tüketicilere yansıyabileceği uyarısında bulunuyor. Pennsylvania, Teksas ve Virginia gibi eyaletlerde düzenleyiciler, talep tahminlerinin doğruluğunu sorguluyor ve planlanan veri merkezlerinin gerçekten hayata geçip geçmeyeceğine dair kanıt talep ediyor. Bu eğilim, dünyanın diğer ülkeleri için de benzer bir riskin yaklaşmakta olduğunu gösteriyor.

Elektrifikasyonun gerçek ivmesi: Resmi raporların gizlediği talep artışı

Son dönemde farklı ülkelerin resmi elektrik talep projeksiyonları kamuoyuna ılımlı ve kontrollü bir artış eğrisi sunuyor. Ancak bu projeksiyonlar, veri merkezi yatırımlarının kesinleşmemiş statüsü, siyasi baskılar ve altyapı finansmanı zorlukları nedeniyle temkinli hazırlanıyor. Gerçekte yapay zeka, elektrifikasyon ve otomasyonun tetiklediği talep artışı, resmi raporlardaki değerlerin çok üzerinde rakamların gerçekleşeceğini gösteriyor. Birçok ülkede iç analizlerde 2030’a kadar mevcut yükün iki katına çıkabileceği konuşulurken, kamuya açıklanan tahminler daha düşük tutuluyor.

Hane içi dönüşüm: İklimlendirme, elektrikli araç ve ısı pompası dalgası

Küresel ölçekte ev tipi elektrifikasyon, ısı pompalarının yaygınlaşması, mutfak ve cihaz dönüşümü ile birlikte son beş yılda birçok ülkede hane başı elektrik tüketimini %50’nin üzerinde artırdı. Türkiye’de ise bugün için esas yük, ısıtmadan çok soğutma tarafında ortaya çıkıyor. Özellikle klima kullanımının yaygınlaşması ve uzun süren sıcak hava dalgaları, yaz aylarında şebekeyi geçmişe kıyasla çok daha yüksek pik değerlere taşıyor. Isı pompalarının ilerleyen dönemde iç ve doğu bölgelerde yaygınlaşması halinde, bugün büyük ölçüde yaz aylarında gördüğümüz talep baskısının tüm yıla yayılması beklenebilir.

Ayrıca e-mobilite araç sayısının artmasıyla evlerde ve işyerlerinde hızlı şarj taleplerinin akşam saatlerinde yoğunlaşması, bu klima yüküyle çakışarak yerel dağıtım hatlarında aşırı yük riskini yükseltiyor. Küresel gözlemler, yılbaşı, büyük indirim dönemleri veya beklenmedik hava dalgalarında talebin bir anda normal seviyenin %20–%40 üzerine çıkabildiğini gösteriyor. Bu tip ani yükselişler için hazırlıksız olan şebekeler, geniş çaplı kesintilerle karşılaşabiliyor.

Sanayide otomasyon: İnsan gücünden makine gücüne geçişin yükü

Robotik sistemler, otomatik hatlar ve sensör tabanlı üretim teknolojilerinin yaygınlaşması, sanayi elektrifikasyonunun görünenden çok daha hızlı ilerlemesine neden oluyor. İnsan gücüyle yapılan birçok işlemin elektrikle çalışan makina ve robotlara devri, sürekli ve yüksek kaliteli enerji talebini artırıyor. Özellikle otomotiv, beyaz eşya, lojistik, e-ticaret depolama, gıda işleme ve metal işleme hatlarında elektrik talebi gelecek beş yıl içinde %20–%30 oranında artabilir. Bu artışın üretimden ziyade dağıtım ve hat kapasitesinde sorun yaratacağı öngörülüyor.

Türkiye’nin kritik darboğazı: Üretim yeterli ancak şebeke altyapısı yetersiz

Türkiye’nin toplam kurulu üretim kapasitesi, kısa vadede talebi karşılamak için yeterli görünse de asıl zorluk TEİAŞ iletim omurgası ve dağıtım şirketlerinin bölgesel şebeke altyapılarında ortaya çıkacak. Birçok hat tek yönlü akış için inşa edilmiş durumda. Yüksek yenilenebilir penetrasyonu ve lokal tüketim artışı, çift yönlü enerji akışı gerektiren modern şebeke ihtiyaçlarıyla uyumsuzluk yaratıyor. Eski trafo merkezleri, zayıf bağlantı noktaları ve bölgesel hat dar boğazları ciddi yatırım gerektiriyor. Elektrifikasyon ivmesi devam ederse, mevcut şebekelerin bazı bölgelerde tamamen yeniden kurulması gerekebilir.

Talep yapısı değişiyor: Klima yaz pikini, elektrikli araç şarjı gece yükünü artırıyor

Türkiye’de soğutma amaçlı klima kullanımıyla ilişkili elektrik tüketimi, 2023’ten 2024’e %19 artarak yaklaşık 10 TWh’ye ulaştı. Bu artış, yaz aylarında şebeke için kritik bir baskı unsuru oluşturuyor. Özellikle 28 Temmuz 2025 tarihinde kaydedilen en yüksek saatlik elektrik tüketiminde soğutma yükünün %18 olduğu tespit edildi. Yük eğilimleri değişiyor. Kıştan ziyade yazın elektrik talebi doruğa çıkıyor ve bazı bölgelerde yaz/kış pik talebi arasındaki fark son yıllarda katlanarak büyüyor.

Buna ek olarak, ev tipi elektrikli araç şarjı, dağıtım şebekesinde özellikle “ev sonrası akşam saatleri”nde yük profiline ciddi dalgalanma katıyor. Türkiye için yapılan çalışmalarda, ev tipi bir elektrikli aracın tam şarjının günlük tüketime yaklaşık 3,1 kWh ek yük getirdiği tahmin ediliyor. Elektrikli araç sayısının artmasıyla birlikte bu ek yük, gece saatlerinde ve evlerin merkezi dağıtım alanlarında şebeke gerilim düşümüne ve yerel trafo aşırı yüklerine yol açabilir. Şarj zamanlamasının ve şebeke yönetiminin planlanmaması halinde “ev yoğun şarj + klima yükü” çakışması, ciddi bir operasyonel risk unsuru haline geliyor.

Yapay zeka ve bölgesel dengesizlik: Ani yük sıçramaları ve doğu-batı sorunu

Yapay zeka model eğitimi ve sürekli çalışan veri merkezleri, modern elektrik talep eğrisinin en hızlı büyüyen kategorisi haline geldi. Birçok ülkede veri merkezlerinin elektrik tüketimi son üç yılda ikiye katlandı ve 2030’a kadar tekrar ikiye katlanması bekleniyor. Türkiye bu alana geç girmiş olsa da kısa sürede çok sayıda tesis planlaması yapılması, özellikle Marmara ve İç Anadolu hatlarında ani yük sıçramaları doğuracak.

Tüketimin büyük bölümü Marmara, Ege ve İç Anadolu’da yoğunlaşırken, yenilenebilir üretim kapasitesinin önemli kısmı Güneydoğu ve İç Anadolu’da bulunuyor. Bu durum uzun mesafeli iletim hatlarına yüksek baskı oluşturuyor. Bu hatlar genişlemeye devam etmezse, hem üretici tarafında kısıntı hem tüketici tarafında talep karşılanamaması gibi ikili bir darboğaz yaşanabilir.

Çözüm vizyonu: Yapay zeka yönetiminde modüler ve esnek şebekeler

Küresel trendler, merkezi ve sabit bir şebeke yerine modüler, birbirine geçişli ve yönetilebilir mikro şebekelerin yükseldiğini gösteriyor. Bu yapı, ana omurgayı tamamen terk etmek anlamına gelmiyor. Tam tersine, kritik yükleri bölgesel olarak taşıyabilen esnek bir ara mimari kurulmasını gerektiriyor. Bu sayede belirli bir bölgedeki yoğun yük başka bir bölgeye aktarılabilir ve veri merkezleri ile elektrikli araç şarj talebi arasında dinamik bir dengeleme yapılabilir. Geleceğin elektrik sistemi, talep ve üretimi saniyeler içinde yönlendiren yapay zeka tabanlı kontrol yazılımlarına dayanacak. Bu sistemler, hangi bölgenin ne kadar güç ihtiyacı olduğunu anlık analiz ederek gerekiyorsa yük taşımasını farklı bir hatta yönlendirebilecek, kesinti risklerini azaltacak ve üretim tarafındaki dalgalanmaları daha hızlı dengeleyebilecektir.

Stratejik zorunluluk: Türkiye’nin yeni elektrik çağının kurallarına uyması gerekiyor

Önümüzdeki on yıl, Türkiye’nin şebeke altyapısı için belirleyici olacak. TEİAŞ omurgasının güçlendirilmesi, çift yönlü akışa uygun iletim yapılarının kurulması, dağıtım şirketlerinin bölgesel hat yenileme programlarının hızlandırılması ve mikro şebeke yatırımlarının teşvik edilmesi zorunlu hale geliyor. Elektrikli araç şarj altyapısının planlı yayılımı ve veri merkezleri için ayrı yük yönetimi protokolleri de yeni dönemin kritik ihtiyaçları arasında.

Elektrik talebi sadece artmıyor; niteliği değişiyor. Sabit, tahmin edilebilir ve merkezi bir talep modeli yerini, ani yükselişlerin, bölgesel yoğunlaşmaların ve sürekli çalışan dijital altyapıların oluşturduğu çok daha karmaşık bir yapıya bırakıyor. Bu nedenle şebeke planlaması geçmiş tüketim verilerine değil, önümüzdeki on yılın elektrifikasyon senaryolarına göre yapılmak zorunda.

Yapay zeka, iklimlendirme, ısı pompaları, elektrikli araçlar, veri merkezleri ve sanayideki otomasyon dalgası, elektriği geleceğin temel altyapı omurgası haline getiriyor. Bu omurga doğru tasarlanmazsa, ekonomik büyüme, sanayi yatırımları, ulaşım elektrifikasyonu ve dijitalleşme aynı anda risk altına girecek. Türkiye için stratejik tercih nettir: Üretimi artırmanın ötesine geçerek, şebekeyi akıllı, güçlü, esnek ve geleceğin talebine hazır hale getirmek. Bu dönüşüm ertelenemez.

Sizce Türkiye, geleceğin elektrik talebini karşılamak için hangi şebeke dönüşümlerine öncelik vermeli?