Zeytinliklerin ikinci hasadı: Akdeniz’in yeşil altını karbon piyasasına hazırlanıyor

Akdeniz havzasında zeytinyağı üretimi iki yıllık kuraklığın ardından yeniden canlanırken, Türkiye rekor seviyedeki rekoltesiyle öne çıkıyor. Ancak asıl devrim, zeytinliklerin artık sadece meyve değil, aynı zamanda “karbon” da hasat edebileceği gerçeğinde yatıyor.

Yenileyici tarım uygulamaları ve yeni yasal altyapı, Türkiye’deki zeytin üreticileri için milyarlarca dolarlık gönüllü karbon piyasalarının kapısını aralıyor. Akdeniz’in kadim ağacı zeytin, iklim değişikliğiyle mücadelede beklenmedik bir kahraman olarak sahneye çıkıyor. Organik ve yenileyici tarım uygulamaları sayesinde zeytinlikler, toprağı zenginleştiren ve atmosferden karbon çeken güçlü birer yutağa dönüşüyor. Bilimsel çalışmalar, örtü bitkisi kullanımı, azaltılmış toprak işleme ve budama artıklarının toprakta bırakılması gibi yöntemlerin, topraktaki organik karbonu (SOC) belirgin şekilde artırdığını kanıtlıyor. Bu potansiyel, Uluslararası Zeytin Konseyi’nin (IOC) 2025’te devreye alacağı karbon dengeleme aracıyla, artık somut bir ekonomik değere dönüşmeye hazırlanıyor.

Akdeniz’de üretim canlandı, Türkiye liderliğe oynuyor

İki zorlu kuraklık sezonunun ardından 2024/25 üretim yılında Akdeniz zeytinlikleri yeniden canlandı. Uluslararası Zeytin Konseyi (IOC) tahminlerine göre, Türkiye’nin zeytinyağı üretimi geçen sezona göre iki kattan fazla bir toparlanma ile yaklaşık 450 bin tona ulaşarak rekor seviyelere yaklaştı. Bu rakam, Türkiye’yi küresel üretimde en iddialı oyunculardan biri haline getiriyor.

Kaynak: Uluslararası Zeytin Konseyi (IOC) ve AB Komisyonu verilerinden derlenmiştir.

Bu tablo, Türkiye’nin sadece üretimde değil, aynı zamanda sürdürülebilir uygulamalarla fark yaratabileceği bir pazarda ne kadar stratejik bir konumda olduğunu gösteriyor.

Zeytinlikler nasıl birer karbon yutağına dönüşüyor?

Zeytin, çok yıllık ve derin köklü yapısıyla hem biyokütlesinde (dallar, yapraklar) hem de köklerinin beslediği toprakta önemli miktarda karbon depolar. İyi yönetilen bir zeytinliğin, atmosferden yılda hektar başına ortalama 8.2 ton CO₂ eşdeğeri karbonu net olarak tutabildiği bilimsel çalışmalarla ortaya konmuştur. Bu potansiyeli en üst düzeye çıkaran temel uygulamalar şunlardır:

• Örtü Bitkileri: Zeytin ağaçlarının arasına ekilen, özellikle baklagil ağırlıklı bitkiler, toprağı erozyondan korur ve topraktaki organik karbon miktarını artırır.
• Azaltılmış Toprak İşleme: Toprağı sürmek yerine minimum müdahalede bulunmak (“no-till” tarım), topraktaki karbonun atmosfere salınımını yavaşlatır.
• Organik Madde Yönetimi: Budama artıkları ve zeytin posasının (pirina) yakılmak yerine malç veya kompost olarak toprağa geri döndürülmesi, hem toprağın nemini korur hem de karbon içeriğini zenginleştirir.

Karbon piyasasının kapısını aralamak: Fırsatlar ve yol haritası

Zeytinliklerde depolanan bu karbon, artık gönüllü karbon piyasaları aracılığıyla somut bir gelire dönüştürülebilir. Bu sürecin temel taşları şunlardır:

• Uluslararası Standartlar: Zeytinlik projeleri, Verra (VM0042) ve Gold Standard gibi uluslararası kabul görmüş metodolojiler kapsamında kredilendirilebilir.
• IOC’nin Karbon Dengeleme Aracı: Uluslararası Zeytin Konseyi’nin 2025’te kullanıma sunacağı yazılım, üreticilerin zeytinliklerinin karbon dengesini (salınan ve tutulan CO₂) hesaplamasını kolaylaştıracak.
• Türkiye’nin Yeni İklim Kanunu: 2025’in ilk yarısında TBMM’de kabul edilen İklim Kanunu, tarımda “doğa temelli çözümleri” ve agroekolojik yöntemleri destekleyerek, karbon piyasasına entegre zeytinlikler için güçlü bir yasal altyapı oluşturuyor.

Zeytinliklerin önündeki ikili tehdit: Yangınlar ve madencilik

Türkiye’nin zeytinlikleri, bu büyük potansiyele rağmen ciddi tehditlerle de karşı karşıya. Son yıllarda artan orman yangınları, Bodrum ve Milas gibi önemli zeytin üretim bölgelerinde binlerce ağacı yok ederek hem üretim kapasitesini hem de bu değerli karbon yutaklarını küle çeviriyor.

Buna ek olarak, madencilik ve altyapı projeleri için zeytinliklerin feda edilmesi riski de devam ediyor. Her ne kadar yasal düzenlemeler, sökülen ağaçların yerine yenilerinin dikilmesini zorunlu kılsa da, yüzlerce yıllık bir zeytinlik ekosisteminin ve toprağının karbon tutma kapasitesinin bu şekilde telafi edilmesi mümkün değildir.

Yeşil Haber değerlendirmesi: Zeytinlikleri korumak, geleceğe yatırım yapmaktır

2024/25 sezonundaki rekor rekolte, Türkiye’nin zeytincilikteki gücünü bir kez daha kanıtladı. Ancak asıl fırsat, bu gücü yenileyici tarım uygulamalarıyla birleştirerek zeytinliklerimizi birer “karbon çiftliğine” dönüştürmekte yatıyor. Bu, çiftçiler için yeni bir gelir kapısı yaratırken, Türkiye’nin de 2053 net sıfır hedeflerine ulaşmasına somut bir katkı sağlayacaktır.

Ancak bu vizyonun gerçeğe dönüşmesi, sadece teknik uygulamalara değil, aynı zamanda zeytinlikleri yangınlara ve amaç dışı kullanıma karşı koruyan bütüncül ve kararlı politikalara bağlıdır. Karbon geliri elde etme potansiyeli, zeytinliklerimizi korumak için bize bir neden daha sunuyor. Kısa vadeli ekonomik çıkarlar uğruna bu yeşil altınımızı feda etmek, hem tarım ekonomimize hem de gezegenimizin geleceğine geri dönüşü olmayan zararlar verebilir.

Sizce Türkiye zeytinlikleri yenileyici tarım ve karbon piyasasıyla küresel rekabette nasıl bir konuma gelebilir? Görüşlerinizi bizimle paylaşın.

İlgili haberler

• Maden Yasası Teklifi: Zeytinlikler, Ormanlar ve ÇED Riskleri
• Türkiye’nin İlk İklim Kanunu: Karbon Piyasası ve Adil Geçiş
• Türkiye Karbon Kredisi Piyasasında Yükseliş: Küresel Durgunluktan Büyümeye