Güneş takip sistemleri (tracker), sabit sistemlere kıyasla %20-40 arasında değişen üretim artışıyla Türkiye’nin güneş enerjisi verimliliğinde önemli bir potansiyele sahip. Düşük enerji fiyatları ve yüksek finansman maliyetlerinin yaşandığı büyük ölçekli projelerde özellikle kritik bir çözüm olarak öne çıkıyor.
Tracker (izleyici) sistemli güneş panelleri nedir? Temel çalışma prensipleri
Güneş takip sistemleri (solar tracker), güneş panellerinin gün içinde Güneş’in hareketini izleyerek panel yüzeyine ışınların dik açıyla gelmesini sağlayan mekanik sistemler. Bu sistemlerde paneller, sabit kalmak yerine motorlar yardımıyla tek eksende (doğu-batı yönünde) veya çift eksende (hem doğu-batı hem kuzey-güney yönünde) hareket eder. Amaç, Güneş’in konumuna sürekli uyum sağlayarak panelin mümkün olduğunca doğrudan güneş ışığı almasını sağlamaktır. Bu dinamik konumlama sayesinde, sabit açılı montajlı sistemlere kıyasla elektrik üretiminde %30-40’a varan artışlar elde edilebilir. Örneğin, tek eksenli basit bir izleyiciyle bile yıllık enerji üretimi sabit panel düzenine göre yaklaşık %25 artabilir. Sistemin temel bileşenleri; güneş ışığını algılayan sensörler veya önceden programlanmış algoritmalar, panelleri döndüren motorlar ve bu ikisi arasında koordinasyonu sağlayan elektronik kontrol biriminden oluşur. Böylece güneş takip sistemleri, güneş panellerini adeta bir ayçiçeği gibi güneşe döndürerek, günün her saati en verimli açıda kalmalarını ve daha fazla elektrik üretmelerini mümkün kılar.
Türkiye’nin enlem ve coğrafi konumuna göre tracker sistemlerin avantaj ve dezavantajları
Türkiye, coğrafi konumu itibarıyla güneş enerjisi kullanımına oldukça elverişli bir ülkedir. Ülkemiz ~36°-42° kuzey enlemleri arasında yer alır; bu orta enlem kuşağında güneşin yıl içindeki yükseklik açısı ve gündüz uzunluğu, izleme sistemlerini makul verim artışları sağlayacak şekilde kullanılabilir kılar. Özellikle İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu gibi güneşlenme süresi ve ışınım değeri yüksek bölgelerde, tek eksenli izleme sistemleri sabit sistemlere göre ciddi üretim avantajı sunar. Panellerin sabah erken saatlerden akşama kadar güneşi takip etmesi, sabit konumlu panellerin yakalayamadığı sabah ve akşam güneşini de elektrik üretimine dahil eder. Örneğin Konya gibi bir bölgede çift eksenli bir sistemle sabit sisteme kıyasla %30-40 daha fazla yıllık enerji üretimi mümkün olduğu görülüyor. Dolayısıyla Türkiye’nin güneş potansiyeli yüksek coğrafyasında tracker kullanımı, ilk yatırım maliyetini bir miktar artırsa da elde edilen ek üretim sayesinde verimlilik artışı önemli bir avantaj.
Buna karşılık, Türkiye’de tracker sistemlerin dezavantajları da göz ardı edilmemeli. İlk olarak, mekanik hareketli parçalar içerdiği için arıza ve bakım riski sabit sistemlere göre daha yüksek. Nitekim uzmanlar, “güneş takip sistemlerinde mekanik aksam ve oluşabilecek hatalar en büyük dezavantaj” diyerek, elde edilecek üretim artışının bakım giderleriyle birlikte iyi hesaplanması gerektiğini vurgulamakta. İklimsel olarak da bazı zorluklar söz konusu: Türkiye’nin özellikle iç ve batı kesimlerinde dönem dönem kuvvetli rüzgarlar görülür. İzleme sistemleri, geniş yüzeyli panelleri hareket ettirdiği için rüzgara karşı sabit sistemlerden daha hassas. Ancak modern tracker mekanizmaları, rüzgar hızına göre panelleri otomatik olarak yatay (güvenli) konuma alıp kendini koruyacak algoritmalarla donatılmışlar (örneğin Karapınar GES’teki sistem, yüksek rüzgar durumunda kendini güvene alacak şekilde tasarlanmış). Kış aylarında kar yağışının olduğu bölgelerde de hareketli aksam üzerine kar birikmesi sorunları yaşanabilir; bu durumda panelleri dik konuma getirip karın kaymasını sağlamak gerekebilir. Sonuç olarak Türkiye enlemindeki bir coğrafyada tracker sistemler özellikle açık ve güneşli bölgelerde ciddi avantaj sağlarken, yüksek rüzgar, bakım gerekliliği ve ek maliyet gibi dezavantajları da dikkate alınmalı.
Türkiye’deki uygulamalar: Örnek projeler, kurulu güç ve firmalar
Türkiye’de güneş takip sistemleri genelde büyük ölçekli güneş enerji santrallerinde (GES) kullanılmakta. Son yıllarda özellikle Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), büyük tarımsal işletmeler ve belediye projeleri gibi alanlarda 1-10 MW aralığında tracker sistemleri tercih edilmeye başlanmış durumda. Bu segment, hem ekonomik fizibilite hem de enerji üretim optimizasyonu açısından önemli bir büyüme alanı olarak değerlendirilmekte.
Konya Karapınar GES (1350 MW)
Türkiye’nin ve Avrupa’nın en büyük güneş santrali olan Karapınar GES, tek eksenli tracker sistemine sahip bir kurulumdur. Paneller doğu-batı eksenli hareket eden izleyiciler üzerine monte edilmiş ve bu sayede sabit sistemlere kıyasla yaklaşık %15 daha fazla verimlilik elde ediliyor. Bu santralde kullanılan yerli üretim çift yüzeyli paneller, izleme mekanizması ile birleşerek yılda 3 milyar kWh civarında üretim yapmakta. Tracker sistemi, olağan dışı hava durumlarında (ör. şiddetli rüzgârda) kendini korumaya alabilen akıllı yazılımla ddestekleniyor. Karapınar projesi, Kalyon Enerji tarafından gerçekleştirilmiş olup Türkiye’de izleme sistemlerinin ölçekli kullanımına iyi bir örnek.
Mersin Kıvanç-2 GES (52,5 MW)
Mersin Gülnar ilçesinde dağlık arazide kurulan bu proje, zorlu arazi ve sert rüzgar koşullarına rağmen tek eksenli solar tracker teknolojisiyle inşa edilmiş durumda. Proje, 1100 metre rakımlı engebeli bir arazide olduğu için dayanıklı ve esnek yapıda izleyici sistemlere ihtiyaç duyuluyor. STC Solar ve Kıvanç Enerji tarafından gerçekleştirilen santralde, ABD merkezli Array Technologies firmasının dayanıklı DuraTrack izleyici sistemleri kullanılarak arazi şartlarına uyum sağlanıyor. Bu örnek, Türkiye’de farklı coğrafi koşullarda tracker kurulumunun mümkün olduğunu örnekliyor.
Diğer projeler ve yerli teknoloji
Türkiye’de kurulan orta ve büyük ölçekli birçok lisanslı GES projesi de güneş takip teknolojisinden yararlanmaktadır. Özellikle Niğde, Konya, Şanlıurfa, Ankara gibi yüksek güneş alan bölgelerde kamu ve özel sektör projelerinde tek eksenli tracker sistemler yaygınlaşıyor. Bu büyük ölçekli projelerin yanı sıra, özellikle Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) veya büyük tarımsal işletmeler gibi alanlarda 1-10 MW aralığındaki orta ölçekli Güneş Enerji Santrallerinde de, arazi optimizasyonu ve verimlilik artışı hedeflendiğinde tracker sistem uygulamalarına rastlanmakta. Bu tür projelerde de fizibilite çalışmaları, tracker kullanımının ekonomik açıdan uygunluğunu belirleyici oluyor. Bu alanda faaliyet gösteren yerli firmalar da bulunuyor. Örneğin, İnogen Enerji, Türkiye’deki önemli tracker tedarikçilerinden biri olarak öne çıkmakta, yerli üretim ve servis kapasitesi ile özellikle YEKA projelerinde yurt dışı know-how desteğiyle hizmet veriyor. Bir diğer yerli firma Remak Solar, 2015 yılından beri Türkiye’de güneş takip sistemi mekanik aksamları üretmekte ve çeşitli güneş tarlalarında çözümler sunuyor. Yine Ankara merkezli OxoTracker firması, tek eksenli tracker ürününde IEC 62817 sertifikası alan ilk yerli tasarım olup %15-25 oranında ekstra enerji üretimi sağlayabildiğini duyurmakta. Bu yerli mühendislik ürünleri, büyük projelerin yanı sıra yurtdışına da ihraç edilerek global pazarda rekabet etmeye başladılar. Sonuç olarak Türkiye’de güneş takip sistemi kurulumunu Kalyon, Tekno Ray, Smart Enerji, EFES Enerji gibi EPC firmaları uygularken; kullanılan teknoloji hem uluslararası üreticilerden (Array, Nextracker, Soltec vb.) tedarik edilmekte hem de İnogen Enerji, Remak Solar ve OxoTracker gibi yerli üreticilerin katkılarıyla geliştiriliyor. Kurulu güneş enerjisi gücümüz 2024 sonu itibarıyla ~19,5 GW seviyesine ulaşırken, bunun önemli bir kısmı büyük ölçekli arazi sistemleri olduğundan izleyici teknolojilerinin payı da her geçen gün artıyor ve artacak.
Dünya genelindeki uygulamalar: Yaygın olduğu ülkeler ve büyük projeler
Dünya çapında, güneş takip sistemleri özellikle güneş radyasyonu yüksek ve geniş araziye sahip ülkelerde yaygın şekilde kullanılıyor. Başta ABD, Çin, Hindistan, Avustralya, İspanya, Meksika, Brezilya ve Orta Doğu ülkeleri olmak üzere birçok bölgede büyük ölçekli güneş santralleri verimi maksimize etmek için tek eksenli izleyicilerle donatılıyor. Örneğin ABD’de 2010’ların ortalarından itibaren devreye giren büyük güneş tarlalarının çoğu tracker kullanır hale geldi – 2015 itibarıyla Amerika’daki işletmedeki büyük ölçekli güneş santrallerinin yarıdan fazlası güneşi takip eden sistemler kullanıyordu ve özellikle güneşin bol olduğu güneybatı eyaletlerinde bu oran çok daha yüksekti. Hatta 2018 yılında ABD’de şebekeye giren yeni büyük ölçekli güneş kapasitesinin yaklaşık %70’inin izleme sistemli olduğu tespit edildi. Bu trendin bir sonucu olarak, Kaliforniya’daki 579 MW kapasiteli Solar Star güneş çiftliği gibi tesisler tek eksenli tracker sistemiyle çalışmakta ve bu sayede sabit panelli bir tasarıma göre enerji üretimini yaklaşık %25 artırmakta.
Benzer şekilde, Latin Amerika ülkelerinde de geniş arazilerde kurulu güneş santrallerinde izleme sistemleri tercih ediliyor. Örneğin Meksika’daki 754 MW’lık dev Villanueva GES, yatay tek eksenli güneş takip sistemleri kullanan ve 2600 hektardan büyük bir alana yayılan bir tesis. Hindistan’da Rajasthan çölünde kurulu 2,2 GW kapasiteye sahip Bhadla Güneş Parkı gibi dünyanın en büyük santrallerinin birçoğunda da paneller hareketli sistemlerle donatılıyor. Çin’de ise özellikle batı kesimlerdeki büyük solar projelerinde tek eksenli izleyiciler ve çift taraflı paneller kombinasyonu yaygınlaşmış durumda. Birleşik Arap Emirlikleri’nde dünyanın önde gelen tesislerinden Noor Abu Dhabi (~2 GW) ve Dubai’deki Mohammed bin Rashid Al Maktoum Solar Park (operasyonda 2 GW üzeri) projelerinde paneller geniş alanlara tek eksenli sistemlerle yerleştirilmiş halde. İspanya’daki 500+ MW’lık Escatrón-Chiprana-Samper projesi de tek eksenli izleyiciler sayesinde verimli elektrik üretimi gerçekleştiriyor. Sonuç olarak, şebeke ölçekli büyük projelerde güneş takip teknolojisi birçok ülkede fiili standart konumunda.
Tracker sistemlerin ekonomik yönü: Maliyetler, verim artışı ve geri dönüş süreleri – Türkiye özelinde YEKA faktörü
Tracker sistemleriyle elde edilen ekstra üretim, özellikle düşük tarifeli ve uzun vadeli alım garantili projelerde yatırımın ‘Enerjinin Seviyelendirilmiş Maliyeti’ (LCOE) üzerinde önemli bir düşüş sağlayarak projenin genel ekonomik performansını olumlu yönde etkileyebilir.
Güneş izleyici sistemlerin kurulumu, sabit sistemlere göre daha yüksek bir ilk yatırım maliyeti gerektiriyor. Genel olarak izleme mekanizması kurulumunun proje maliyetine yaklaşık %5-15 aralığında ek yük getirdiği söylenebilir. Ayrıca, hareketli parçalar nedeniyle bakım giderleri de sabit sistemlere göre daha fazla.
Ancak, bu ek maliyetlerin karşılığında elde edilen enerji üretimindeki artış, projenin ekonomik fizibilitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Tek eksenli bir sistem uygun koşullarda yıllık üretimi %20-30 artırırken, çift eksenli gelişmiş sistemler %40’a varan üretim artışı sağlayabiliyor. Bu ekstra üretim, yatırımın geri dönüş süresini (amortisman) kısaltabilir. Sektörel bir kaynakta, güneş takip sistemlerinin sağladığı yüksek verimlilik sayesinde “yatırımın geri dönüş süresini önemli ölçüde kısalttığı” vurgulanıyor.
Türkiye özelinde, özellikle Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları (YEKA) ihaleleri gibi düşük enerji satış fiyatlarının ve yüksek finansman maliyetlerinin söz konusu olduğu büyük ölçekli projelerde, güneş takip sistemleri projenin kârlılığa ulaşması için kritik bir faktör olarak öne çıkıyor. Bu tür projelerde, belirlenen kurulu güçten maksimum enerjiyi elde etmek, finansal dengeyi sağlamak ve yatırımın bankalar tarafından finanse edilebilirliğini artırmak için tracker sistemler adeta “yegane çözüm” olarak değerlendiriliyor. Nitekim Türkiye’deki birçok YEKA projesinde, maksimum üretimi hedefleyen yatırımcılar tarafından tracker’lı çözümler tercih edilmiş ve bu sayede zorlu ekonomik koşullara rağmen projeler hayata geçirilebildiler.
Bir sektör grubunun paylaştığı, İzmir’de 1 MWp kurulu gücündeki bir santralde yapılan deneysel bir çalışmanın sonuçları da bu durumu destekler niteliktedir: Sabit açılı çift yüzeyli (bifacial) bir sistem yıllık 1673 kWh/kWp üretim yaparken, aynı lokasyondaki tracker sistemli bir kurulumun yıllık 2155 kWh/kWp üretim değerine ulaştığı belirtilmiştir. Bu, tracker sistemi sayesinde yaklaşık %28.8’lik bir üretim artışı anlamına gelmektedir. Bu ek üretim, özellikle düşük tarifeli ve uzun vadeli alım garantili projelerde, ilk yatırım ve bakım maliyetlerindeki farkı kapatarak projenin genel ekonomik performansını olumlu yönde etkileyebilir.
Bununla birlikte, her projenin kendi özel koşulları (arazi yapısı, güneşlenme değerleri, enerji satış fiyatı, finansman koşulları vb.) dikkate alınarak detaylı bir maliyet-fayda analizi yapılması şarttır. Uygun koşullar altında izleme sistemleri bir projenin kârlılığını artırıp yatırımın daha çabuk geri kazanılmasını sağlarken, uygun olmayan durumlarda ise gereksiz maliyet kalemi haline gelebilir.
Alternatif teknolojiler: Çift yüzeyli paneller, sabit sistemler ve yapay zeka destekli izleme
Güneş takip sistemlerine alternatif veya bunları tamamlayıcı çeşitli teknolojik yaklaşımlar bulunmakta.
Sabit güneş paneli sistemleri
Düşük maliyet, basitlik ve neredeyse sıfır bakım avantajına sahip. Ancak, güneşin açısal değişimine uyum sağlayamadığı için izleyicilere göre yıllık %20-30 daha az enerji üretirler. Özellikle küçük çatı ve balkon uygulamalarında yaygınd..
Çift yüzeyli (bifacial) güneş panelleri
Hem ön hem de arka yüzeyinden elektrik üretebilirler. Özellikle açık renk zemin üzerinde kullanıldığında tek yüzeyli panellere göre %5-15 arası ek üretim sağlayabilirler. NREL, bifacial panellerin tek eksenli tracker ile kullanımında yıllık enerji çıktısında yaklaşık %9 ilave kazanç sağladığını raporlanıyor. Türkiye’deki Karapınar GES, çift yüzeyli panellerin tek eksenli izleme sistemiyle birlikte kullanıldığı bir örnek.
Yapay zeka destekli izleme sistemleri
Gerçek zamanlı hava durumu, bulutluluk ve panel verilerini analiz ederek dinamik optimizasyon yaparlar. Nextracker firmasının TrueCapture yazılımı gibi çözümler, kısmi bulutlanma veya arazi gölgelenmelerinde dahi üretimi maksimize ederek geleneksel tracker’lara kıyasla %2-6 civarında ek enerji kazanımı sağlayabiliyor.
Tracker sistemlerin geleceği: Yükselen trendler, teknolojik gelişmeler ve yapay zekâ entegrasyonu
Güneş takip sistemlerinin geleceği, artan ölçek ekonomileri ve teknolojik yeniliklerle oldukça parlak görünüyor. Büyük ölçekli projelerde tracker kullanımı, özellikle bifacial panellerle birlikte standart haline geldi. Teknolojik gelişmeler, izleyici sistemlerin mekanik ve elektronik güvenilirliğini artırmaya, daha dayanıklı (150-200 km/sa rüzgâra dayanıklı), daha hafif ve modüler tasarımlar sunmaya odaklanıyor. Yapay zeka entegrasyonu ise, sistemlerin kendi kendine öğrenerek bakım zamanlamasından panel açı optimizasyonuna kadar kararlar almasını sağlayacak. Ayrıca, akıllı şebekelerle iletişim kurarak talebe göre üretimi yönlendiren ve depolama sistemleriyle entegre çalışan bütüncül enerji yönetim sistemleri de gelecekte öne çıkacak. Mikro-izleyiciler gibi yeniliklerle kentsel ve küçük uygulamalara uyarlanmaları da bekleniyor.
Küçük ölçekli uygulamalarda neden genellikle tercih edilmez?
Güneş takip sistemleri, sağladıkları verim artışına rağmen küçük ölçekli (konut, çatı, balkon) uygulamalarda birkaç temel nedenden ötürü yaygın değil
Yüksek Ek Maliyet
Küçük bir sistemde tracker maliyeti, toplam maliyeti oransal olarak çok artırır; birkaç panel eklemek daha ekonomik olabilir.
Bakım ve Arıza Riski
Ev kullanıcıları için ek bakım ve potansiyel arıza sorunları caydırıcıdır.
Kurulum Zorlukları
Çatılara ek yük bindirir, balkonlarda ise hareket alanı ve mekanik kurulum pratik değildir.
Alan Kısıtı ve Estetik
Sınırlı alanlarda verimli çalışamaz ve estetik kaygılar veya yasal sınırlamalar olabilir. Bu nedenlerle, evsel ve küçük ticari sistemlerde çoğunlukla sabit açılı montaj tercih edilir.
Yeşil Haber’in değerlendirmesi: Verimlilik ve maliyet dengesinde tracker’ların yeri
Güneş takip sistemleri, şüphesiz ki güneşten elde edilen enerji miktarını artırmada önemli bir teknolojik ilerleme. Türkiye gibi güneş potansiyeli yüksek ancak arazi kullanımının da dikkatli planlanması gereken bir ülkede, özellikle büyük ölçekli santrallerde birim alandan maksimum verim elde etmek kritik önem taşıyor. Karapınar GES gibi dev projeler ve YEKA ihalelerinde tracker sistemlerin yaygınlaşması, bu teknolojinin büyük ölçekteki ekonomik ve teknik avantajlarını kanıtlar nitelikte.
Yerli üreticilerin (İnogen Enerji, Remak Solar, OxoTracker gibi) bu alanda geliştirdiği teknolojiler ve uluslararası pazarda rekabet etme çabaları da Türkiye’nin yenilenebilir enerji sanayisi için umut verici. Ancak, her yatırım kararında olduğu gibi, tracker sistemlerinin tercihi de dikkatli bir fizibilite çalışması gerektiriyor. Artan ilk yatırım ve bakım maliyetleri, elde edilecek ek enerji geliriyle dengelenmeli. Özellikle enerji satış fiyatlarının düşük olduğu veya finansman koşullarının zorlu olduğu senaryolarda, tracker’ların sağladığı ek verim, projenin hayata geçebilmesi için “olmazsa olmaz” bir koşul haline gelebilmekte.
Yeşil Haber olarak, güneş takip sistemlerinin ve tamamlayıcı teknolojilerin (çift yüzeyli paneller, yapay zeka destekli optimizasyon) gelişimini yakından izlemeye devam edeceğiz. Bu teknolojilerin, Türkiye’nin 2053 net sıfır emisyon hedefine ulaşmasında ve enerji bağımsızlığını artırmasında önemli bir rol oynayacağına inanıyoruz. Ancak bu süreçte, yerli üretimin desteklenmesi, teknolojinin çevresel etkilerinin bütüncül bir şekilde değerlendirilmesi ve her projenin kendi özel koşullarına göre en uygun çözümün seçilmesi büyük önem taşımakta.
Okuyucularımıza soruyoruz
Türkiye’de güneş takip sistemlerinin yaygınlaşması için kamu politikalarının nasıl şekillenmesi gerektiğini düşünüyorsunuz? Tracker teknolojilerini destekleyici teşvikler ve finansman modelleri sizce nasıl olmalı?
İlgili Haberler
- Güneş enerjisi yılda ne kadar elektrik üretir?
- GES yatırımlarında arazi seçimi ve verimlilik analizi
- Karapınar GES tam kapasiteyle üretime başladı
- Çift yönlü güneş panelleri (Bifacial) teknolojisi ile enerji verimliliğini artırın
- YEKA GES ihaleleri ve Türkiye’nin yenilenebilir enerji hedefleri
- Türkiye’de güneş enerjisinin geleceği ve yeni teknolojiler
View this post on Instagram
© 2025 Yeşil Haber