Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) son raporuna göre, enerji sektöründen kaynaklanan metan salımları 2024’te yıllık 120 milyon tonun üzerinde kalarak rekor seviyelerini korudu. Bu tehlikeli gidişata rağmen, mevcut teknolojilerle bu salımların %70’i, hatta önemli bir kısmı sıfır maliyetle önlenebilir. Rapor, terk edilmiş tesislerin de küresel metan krizine önemli katkıda bulunduğunu ilk kez ortaya koyuyor.
Metan salımları düşmüyor: 2024 verileri, fosil yakıt üretim rekorlarıyla tehlike çanlarını çalıyor
Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) Mayıs 2025’te yayımlanan Global Methane Tracker 2025 raporu, enerji sektöründeki metan salımlarının 2024 yılında da endişe verici şekilde yüksek seviyelerde kaldığını doğruladı. Petrol, doğalgaz ve kömür üretimindeki rekor artışlar ve sınırlı azaltım çabaları nedeniyle, fosil yakıtlardan kaynaklanan metan salımları yıllık 120 milyon tonun (Mt) üzerinde seyretmeye devam etti. Bu durum, salımların henüz kesin bir zirveye ulaştığına dair bir işaret olmadığını gösteriyor.
Bu yılki raporda ilk kez hesaba katılan terk edilmiş petrol ve gaz kuyuları ile kömür madenleri, 2024’te küresel metan salımlarına yaklaşık 8 milyon ton ek katkı yaptı. Terk edilmiş kömür madenleri yaklaşık 5 Mt, terk edilmiş petrol ve gaz kuyuları ise 3 Mt’dan biraz fazla metan salımına neden oldu. Bu iki kaynak birleştiğinde, dünyanın dördüncü en büyük fosil yakıt metan salıcısı konumuna geliyorlar. Özellikle Çin (terk edilmiş kömür madenlerinin %60’ı) ve Amerika Birleşik Devletleri (terk edilmiş petrol ve gaz kuyularının yaklaşık %40’ı) bu kategoride öne çıkıyor. Rusya da terk edilmiş tesislerden kaynaklanan salımlarda önemli bir paya sahip. Biyoyakıt üretimi ve tüketimi ise büyük ölçüde geleneksel biyokütlenin eksik yanmasından kaynaklanan ek 20 Mt metan salımına yol açıyor.
Uydular alarmda: Yeni nesil teknolojilerle 2.000’den fazla büyük metan sızıntısı ve yaygın küçük kaynaklar tespit edildi
IEA, MethaneSAT ve Tanager-1 gibi 2024’te faaliyete geçen yeni nesil uydulardan elde edilen verileri de analiz ederek metan sızıntılarının ölçeği ve doğası hakkında yeni bilgiler sunuyor. Carbon Mapper tarafından dünya genelinde 2.000’den fazla metan bacası üzerinde yapılan yeni bir analiz, petrol ve gaz tesislerinde tespit edilen emisyon kaynaklarının yaklaşık dörtte birinin tekrarlayan sızıntılar olduğunu gösteriyor; bu da altyapıda ciddi denetim eksikliklerine işaret ediyor.
Avrupa Uzay Ajansı’nın Sentinel-5P uydusundan elde edilen ve Kayrros tarafından işlenen verilere göre, 2024 yılında 47 ülkede petrol ve gaz tesislerinde 906 süper-salıcı olay tespit edildi ve bu olaylar yaklaşık 4.6 Mt metan salımına yol açtı. En fazla uyduyla tespit edilen olaya sahip ilk beş ülke Türkmenistan (287 olay), ABD (190 olay), Rusya (154 olay), Cezayir (39 olay) ve İran (38 olay) oldu. En büyük tekil salım olayı ise Ekim 2024’te Teksas’taki (ABD) bir tesiste tespit edildi, bunu Türkmenistan’daki iki olay izledi. MethaneSAT’tan elde edilen veriler, büyük petrol ve gaz üretim havzalarındaki metan salımlarının önemli bir kısmından saatte 500 kg’dan az metan salan dağınık kaynakların sorumlu olduğunu gösteriyor; bu da hem süper salıcıların hem de daha küçük kaynakların ele alınmasının önemini vurguluyor.
Metan salımlarını azaltmanın faturası düşük, hatta kârlı: Mevcut teknolojilerle %70’i önlenebilir, %30’u sıfır net maliyetli
IEA raporu, enerji sektöründeki metan salımlarının yaklaşık %70’inin mevcut teknolojilerle önlenebileceğini ve bu müdahalelerin genellikle düşük maliyetli olduğunu vurguluyor. Daha da çarpıcı olanı, 2024 enerji fiyatlarına göre bu salımların yaklaşık %30’unun (yaklaşık 35 Mt petrol, gaz ve kömür kaynaklı metan) sıfır net maliyetle engellenebileceği tahmin ediliyor. Bunun nedeni, azaltım önlemleri için gereken harcamaların, yakalanıp satılan veya kullanılan ek metan gazının piyasa değerinden daha az olması olarak değerlendirilebilir.
Öne çıkan maliyetsiz veya düşük maliyetli çözüm yöntemlerini aşağıda sıraladık.
- Sızıntı Tespiti ve Onarımı (LDAR) programları
- Tasarım gereği salım yapan ekipmanların (örneğin, ıslak kompresör contalarının kuru contalarla değiştirilmesi) iyileştirilmesi
- Düşük basınçlı metan akışlarını geri kazanmak için buhar geri kazanım ünitelerinin kullanılması
- Artık kullanılmayan veya sızdıran kuyuların uygun şekilde kapatılması (Plug leaky abandoned wells)
- Kömür madenlerinde, maden gazının kullanılması veya enerji geri kazanımının mümkün olmadığı durumlarda yakma (flaring) ya da oksidasyon teknolojilerinin kullanılması
- Yüksek salımlı, eskiyen ekipmanların modernize edilmesi veya değiştirilmesi
Bu önlemlerin birçoğu, petrol ve gaz şirketlerinin yeni sermaye yatırımlarında aradığı getirilerin çok üzerinde, yıllık %25’ten fazla getiri sağlayabilir.
Verilerdeki büyük uçurum: IEA tahminleri, ülkelerin resmi BM bildirimlerinin %80 üzerinde
Rapora göre, ülkelerin Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne (UNFCCC) bildirdiği metan salımı verileri ile IEA’nın tahminleri arasında büyük bir fark bulunuyor. IEA’nın küresel enerji kaynaklı toplam metan salımı tahmini, ülkeler tarafından UNFCCC’ye bildirilen toplamdan yaklaşık %80 daha yüksek. Bu fark, envanterlerini düzenli olarak sunan ve bazı üreticilerin ölçülen verilere dayanarak salımları raporladığı Avrupa’da en düşük seviyedeyken, Asya Pasifik ve Afrika gibi bölgelerde çok daha belirgin.
Bu veri açığına rağmen IEA, mevcut ölçümlerle bile emisyon azaltımına hemen başlanabileceğini vurguluyor. Sağlam ölçüm, izleme, raporlama ve doğrulama (MMRV) prosedürleri ve sistemleri, salım azaltımlarını kolaylaştırmak ve izlemek için kritik öneme sahip.
Küresel ısınmada 0.1°C’lik kritik düşüş: Metanla mücadele, iklim hedeflerine ulaşmada en hızlı ve etkili yol olabilir
IEA’ya göre, fosil yakıt sektöründeki metan salımlarını hedefli azaltım çözümleriyle önemli ölçüde kısmak, 2050 yılına kadar küresel sıcaklık artışında yaklaşık 0.1°C’lik bir artışı önleme potansiyeli taşıyor. Bu, dünyanın tüm ağır sanayi kaynaklı CO₂ salımlarının bir anda ortadan kaldırılmasıyla karşılaştırılabilir muazzam bir etki anlamına geliyor. Metan üzerinde hedefli bir eylem olmaksızın, ciddi iklim hasarı riskleri önemli ölçüde artacaktır. Bu nedenle, metan salımlarıyla mücadele sadece teknik bir zorunluluk değil, aynı zamanda iklim politikalarının en hızlı, en etkili ve çoğunlukla maliyetsiz bir ayağı olarak değerlendirilmeli.
Türkiye için çıkarımlar: Yeşil Haber’den stratejik bir bakış
IEA raporu, Avrupa Birliği ve ABD gibi büyük enerji ithalatçısı bölgelerin, ithal ettikleri doğalgaz, petrol ve kömüre yönelik metan standartları getirmeye hazırlandığını gösteriyor (örneğin AB Metan Yönetmeliği). Türkiye gibi hem enerji üreten hem de önemli bir enerji ithalatçısı ve transit ülkesi olan, aynı zamanda ihracat potansiyelini de değerlendiren ülkeler için bu tür düzenlemeler stratejik riskler ve fırsatlar barındırıyor.
Türkiye’nin
- Özellikle yerli doğalgaz ve kömür üretiminde şeffaf, ölçüme dayalı metan raporlama sistemlerini hızla geliştirmesi ve uygulaması,
- Terk edilmiş kömür madenleri ve petrol/gaz kuyularının kapsamlı bir envanterini çıkarması ve buralardaki salımları kontrol altına alacak önlemleri planlaması,
- Aktif üretim sahalarında etkin LDAR (Sızıntı Tespiti ve Onarımı) programlarını yaygınlaştırması ve teknolojik standartları yükseltmesi kritik önem taşıyor.
Aksi takdirde, hem çevresel sorumluluklarımızı yerine getirmekte gecikebilir hem de uluslararası ticarette yüksek metan yoğunluğuna sahip enerji kaynakları nedeniyle dezavantajlı bir konuma düşebiliriz. Enerji dönüşümünün önemli bir adımı, göz ardı edilen bu güçlü sera gazıyla mücadeleden geçiyor. Çünkü metan, kısa vadeli ısınma potansiyeliyle iklim krizinde karbondan sonra ikinci sırada değil, acil eylem gerektiren bir öncelik olarak karşımızda duruyor.
Uluslararası Enerji Ajansı’nın Küresel Metan Takipçisi Raporu’nda öne çıkan çarpıcı bulgular ve çözüm önerileri hakkında siz ne düşünüyorsunuz? Özellikle Türkiye’nin enerji sektöründeki metan salımlarıyla mücadelesinde hangi adımlara öncelik vermesi gerektiğine dair yorumlarınızı ve çözüm önerilerinizi aşağıdaki bölümden bizimle paylaşın.
Ek Bilgi: Başlıca metan salıcıları ve terk edilmiş tesislerin rolü (2024)
Aşağıdaki tablo, IEA’nın 2025 Küresel Metan Takipçisi raporundaki verilere dayanarak, fosil yakıt operasyonlarından kaynaklanan metan salımlarında öne çıkan ülkeleri ve küresel olarak terk edilmiş tesislerin etkisini gösteriyor.
| Kaynak/Ülke | Kömür Operasyonları (Mt) | Petrol ve Gaz Operasyonları (Mt) | Terk Edilmiş Kömür Madenleri (Mt) | Terk Edilmiş Petrol ve Gaz Kuyuları (Mt) | Toplam Tahmini (Mt) |
|---|---|---|---|---|---|
| Çin | ~18.5 | ~2.5 | ~3.0 (verinin %60’ı) | Veri grafikte ayrı değil | ~24.0 |
| Amerika Birleşik Devletleri | ~1.8 | ~14.2 | Veri grafikte ayrı değil | ~1.2 (verinin ~%40’ı) | ~17.2 |
| Rusya | ~3.0 | ~9.5 | Veri grafikte ayrı değil | Veri grafikte ayrı değil | ~12.5 |
| Küresel Terk Edilmiş Tesisler | – | – | ~4.8 | ~3.0 | ~7.8 |
| İran | Veri yok/çok düşük | ~6.0 | Veri grafikte ayrı değil | Veri grafikte ayrı değil | ~6.0 |
| Türkmenistan | Veri yok/çok düşük | ~5.0 | Veri grafikte ayrı değil | Veri grafikte ayrı değil | ~5.0 |
| Hindistan | ~1.8 | ~1.5 | Veri grafikte ayrı değil | Veri grafikte ayrı değil | ~3.3 |
| Venezuela | Veri yok/çok düşük | ~3.2 | Veri grafikte ayrı değil | Veri grafikte ayrı değil | ~3.2 |
| Endonezya | ~2.5 | ~0.5 | Veri grafikte ayrı değil | Veri grafikte ayrı değil | ~3.0 |
Not: Tablodaki değerler, IEA Global Methane Tracker 2025 raporundaki Şekil (sayfa 13) temel alınarak yaklaşık olarak okunmuştur ve terk edilmiş tesislere ait veriler ana ülke toplamlarına dahil edilmemiştir. “Küresel Terk Edilmiş Tesisler” satırı, bu kaynakların toplam etkisini ayrıca göstermektedir[1]. Çin ve ABD için terk edilmiş tesislerden gelen salımların bir kısmı ana ülke sütunlarında (grafikteki gösterime göre) ve ayrıca detaylandırılmıştır.
Dipnotlar
[1] Terk edilmiş tesislerin küresel etkisi: Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) “Global Methane Tracker 2025” raporunda ilk kez bu kadar ayrıntılı olarak vurgulanan “terk edilmiş tesisler”, artık üretim yapılmayan, kapatılmış eski petrol ve doğalgaz kuyuları ile kömür madenlerini ifade eder. Bu tesisler, 2024 yılında küresel olarak atmosfere yaklaşık 8 milyon ton (Mt) metan salmışlardır (terk edilmiş kömür madenleri ~5 Mt, terk edilmiş petrol ve gaz kuyuları ~3 Mt). Bu rakam, terk edilmiş tesisleri, fosil yakıt kaynaklı metan salımlarında dünyanın dördüncü en büyük salıcısı konumuna getiriyor. Tablodaki “Küresel Terk Edilmiş Tesisler” satırı, daha önce küresel envanterlerde bu netlikte yer almayan bu önemli metan kaynağının toplam hacmini ve iklim değişikliği üzerindeki potansiyel etkisinin ciddiyetini belirtmek amacıyla eklenmiş durumda.
İlgili Haberler
- Yapay Zeka, Enerji, Türkiye ve IEA Raporu
- IEA Raporu ve Türkiye’nin Temiz Enerji Payı
- IEA CO2 Emisyonları Raporu ve Gelecek Öngörüleri
- Karbondioksit mi Metan mı: Hangi Gaz Asıl Hedef?
- Teknoloji Metan Emisyonlarını Nasıl Azaltıyor?
© 2025 Yeşil Haber