Güneş enerjisi atıkları, Türkiye’nin sürdürülebilir enerji hedeflerini nasıl etkileyecek?
Güneş enerjisi Türkiye’nin en hızlı büyüyen temiz enerji kaynaklarından biri olsa da, gelecek yıllarda bu büyüme, özellikle güneş paneli atıklarıyla ilgili ciddi bir çevresel sorun yaratabilir. Türkiye’de güneş panellerinin kullanımı 2030-2035 döneminde yaygınlaşıp ekonomik ömürlerini tamamladıkça, yaklaşık 800 bin ton panel atığı birikeceği tahmin ediliyor. ODTÜ GÜNAM uzman araştırmacılarından Tayfun Hız’a göre, bu süreçte 40 milyondan fazla fotovoltaik modülün devre dışı kalacağı öngörülüyor.
Geri dönüşüm potansiyeli ve ekonomik etkiler
Güneş panelleri içeriğindeki maddeler, özellikle cam, alüminyum, yüksek saflıkta silisyum ve değerli metaller, geri dönüşümle yeniden kullanılabilir hale getirilebilir. Panellerin %90’a kadarı geri dönüştürülebilirken, bu işlemin yapılmaması ciddi ekonomik ve çevresel kayıplara yol açabilir. 2035 yılına kadar Türkiye’nin güneş enerjisi kapasitesinin 52,9 gigavat seviyesine ulaşması planlanıyor ve bu artışla 2060 yılına kadar 2,4 milyon ton atık oluşabilir. Bu atıkların çevreye zararlı olmaması için etkin geri dönüşüm politikalarının hayata geçirilmesi gerekiyor.
“Kirleten öder” prensibi geri dönüşümün finansmanı için çözüm olabilir
Geri dönüşüm maliyetlerinin karşılanmasında “kirleten öder” prensibi Avrupa Birliği’nde başarıyla uygulanıyor. Bu yaklaşım, panelin kullanıcısının geri dönüşüm maliyetlerini üstlenmesini içeriyor. Örneğin, İtalya’da devlet desteğiyle kurulan güneş panelleri için, kullanıcıdan panel başına belirli bir ücret kesilerek geri dönüşüm maliyetleri karşılanıyor. Türkiye’de de bu tür uygulamaların geliştirilmesi, sektörün sürdürülebilirliği için önemli bir adım olabilir.
Fotovoltaik üreticilerinin sorumluluğu ve Türkiye’nin geri dönüşüm projeleri
Türkiye, Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Yönetimi Hakkında Yönetmelik ile bu konuda adımlar atmaya başlamış durumda. Ancak bu alanda yapılması gerekenler hala oldukça fazla. Fotovoltaik panel üreticileri ve güneş enerjisi yatırımcıları, panellerin kullanım ömrü dolduğunda oluşan atıkları yönetmek ve geri dönüşüm süreçlerini baştan planlamak zorunda. ODTÜ GÜNAM bu alanda Ahiler Kalkınma Ajansı ile iş birliği yaparak geri dönüşüm süreçlerini geliştirmeyi hedefleyen projeler üzerinde çalışıyor.
Dünyada güneş paneli geri dönüşümü konusunda gelişmeler
ABD
Amerika Birleşik Devletleri, güneş paneli geri dönüşümünde henüz tam olarak organize olmuş değil. Ancak bazı eyaletler, örneğin Washington ve California, üreticilere geri dönüşüm sorumluluğu yükleyen yasalar çıkardı. Washington eyaleti, 2023’te yürürlüğe giren yasasıyla, güneş paneli üreticilerini, satılan panellerin geri dönüşüm maliyetlerini karşılamaya zorunlu kılıyor. California, geri dönüştürülen panellerin tehlikeli atık olarak sınıflandırılmasını sağlayarak daha az sıkı düzenlemelerle bu süreçleri hızlandırmayı hedefliyor. ABD genelinde güneş panellerinin geri dönüşüm oranını artırmak için National Renewable Energy Laboratory (NREL) gibi kurumlar geri dönüşüm teknolojileri üzerinde çalışıyor.
Avrupa
Avrupa Birliği, 2012 tarihli WEEE (Atık Elektrikli ve Elektronik Ekipmanlar) direktifi ile güneş paneli geri dönüşümünü zorunlu hale getirdi. Bu direktif, üreticilere panellerin geri dönüşümünü finanse etme sorumluluğu getiriyor. Üye devletlerin 2019’dan itibaren, piyasaya sürülen fotovoltaik panellerin %85’ini toplaması ve %80’inin geri dönüştürülmesini sağlaması gerekiyor. Bu yaklaşım, AB’yi güneş paneli geri dönüşümü konusunda lider yapmış durumda.
Çin
Dünyanın en büyük güneş paneli üreticisi olan Çin, önümüzdeki yıllarda büyük bir güneş paneli atığıyla karşı karşıya kalacak. Çin, 2050 yılına kadar 20 milyon ton güneş paneli atığına sahip olacak ve bu konuda geri dönüşüm çözümleri üretmeye odaklanmış durumda. Ancak Çin’de geri dönüşüm çalışmaları hala sınırlı ve daha çok yeni düzenlemelere ihtiyaç duyuluyor.
Avustralya
Avustralya, son yıllarda geri dönüşüm konusunda önemli adımlar atmaya başladı. Reclaim PV gibi şirketler, büyük ölçekli güneş paneli geri dönüşüm operasyonları yürüterek panellerin %90’a varan kısmını geri kazanmayı hedefliyor. Avustralya’da, özellikle Victoria eyaleti, e-atıkların çöplüklere gömülmesini yasaklayan düzenlemeler yaptı ve New South Wales eyaleti, geri dönüşüm projeleri için 10 milyon dolarlık hibe programı başlattı.
ODTÜ GÜNAM’ın güneş enerjisi ve atık yönetimindeki önemi
ODTÜ Güneş Enerjisi Uygulama ve Araştırma Merkezi (ODTÜ GÜNAM), Türkiye’nin güneş enerjisi teknolojileri alanındaki en büyük araştırma merkezi olarak faaliyet gösteriyor. 2009 yılında kurulan ODTÜ GÜNAM, güneş enerjisi teknolojileri konusunda hem temel araştırma hem de uygulamalı araştırma çalışmaları yürütüyor. Merkez, fotovoltaik teknolojilerin geliştirilmesi, güneş panellerinin geri dönüşümü ve sürdürülebilir enerji politikaları konusunda önemli projelere imza atıyor.
ODTÜ GÜNAM, fotovoltaik panellerin geri dönüşümüyle ilgili stratejik projeler geliştirerek, Türkiye’deki atık yönetimi süreçlerine katkı sağlamayı hedefliyor. Özellikle, panellerin yeniden kullanımı, malzemelerin geri kazanılması ve bu süreçlerin ekonomik olarak fizibilitesinin değerlendirilmesi gibi konularda Ahiler Kalkınma Ajansı ile iş birliği içinde. Bu tür projeler, Türkiye’nin döngüsel ekonomi hedefleri doğrultusunda enerji sektöründe sürdürülebilirliği sağlamaya yönelik önemli adımlar arasında yer alıyor.
ODTÜ GÜNAM’ın araştırma faaliyetleri, güneş enerjisinin daha verimli kullanılması ve ekonomik ömrünü tamamlayan panellerin çevresel etkilerinin en aza indirilmesi için çözüm yolları sunuyor. Ayrıca, merkez, yerli ve uluslararası iş birlikleriyle fotovoltaik teknolojilerde Ar-Ge çalışmalarını desteklemeye devam ediyor.
