Ana Sayfa Öne Çıkanlar UNESCO: Akdeniz’de 30 yıl içinde 1 metreyi aşan tsunami olasılığı %100

UNESCO: Akdeniz’de 30 yıl içinde 1 metreyi aşan tsunami olasılığı %100

Yazar

Eyl 27, 2025 @ 15:34 Değiştirilme tarihi: Eyl 27, 2025 @ 22:41

UNESCO Hükümetlerarası Okyanusografi Komisyonu (IOC), Akdeniz ve bağlı denizleri (NEAM) kapsayan bölgede, önümüzdeki 30 yıl içinde 1 metreden yüksek bir tsunaminin meydana gelme olasılığını bilimsel olarak çok yüksek, yani %100’e yakın değerlendiriyor.

Resmi NEAM sayfasında “%100” ifadesi geçiyor; bu, belirli bir tarih vermek değil, riskin ciddiyetini ve hazırlıkların aciliyetini vurgulayan bir olasılık dili. Bu uyarı bir tarih tahmini değil. Riskin ciddiyetini ve hazırlıkların önemini vurgulayan bilimsel bir öngörü. Peki, bu uyarı İstanbul ve Marmara Bölgesi için ne anlama geliyor?

Hızlı bakış

UNESCO-IOC, Akdeniz’de 30 yıl içinde ≥1 m tsunami olasılığını çok yüksek, yani %100’e yakın değerlendiriyor.
“%100” ifadesi tarih vermek değil, hazırlıkların aciliyetini vurgulayan olasılık dilini temsil ediyor.
1 m açık deniz dalgası, kıyı morfolojisi nedeniyle kıyıda birkaç metre koşu yüksekliğine çıkabilir.
Akdeniz–Karadeniz havzasında depremler, deniz altı heyelanları ve volkanik süreçler temel tetikleyicilerdir.
Marmara’da kısa varış süreleri ve yoğun kıyı altyapısı, küçük dalgalarda bile etkileri büyütebilir.
Tsunami Ready standartları, erken uyarı ve düzenli tatbikatlarla riskin azaltılmasını amaçlıyor.

UNESCO Hükümetlerarası Okyanusografi Komisyonu (IOC), Kuzeydoğu Atlantik, Akdeniz ve Bağlı Denizler (NEAM) için yayımladığı risk analizinde, “önümüzdeki 30 yıl içinde Akdeniz’de 1 metreyi aşan bir tsunami meydana gelme olasılığı %100” ifadesini kullanmakta. Bu, belirli bir gün veya saat tahmini sunmak yerine, bölgenin sismik ve volkanik aktivitesine dayalı olarak risk odaklı hazırlıkların aciliyetine dikkat çekmekte.

Verileri doğru yorumlamak: olasılık, belirsizlik ve “1 metre” kavramı

Olasılık dili
“%100” ifadesi, olayın belirlenen zaman aralığında gerçekleşme ihtimalinin çok yüksek olduğunu anlatır. Ancak olayın kesin konumu, zamanı ve kıyıdaki etkileri belirsizlik içermeye devam eder. Bilimsel bağlamda bu, çok güçlü olasılık olarak değerlendirilmeli.

“1 metre” ne anlama geliyor
Bu ölçüm, genellikle açık denizdeki dalga yüksekliğini veya tsunaminin enerji potansiyelini ifade eder. Tsunami dalgaları kıyıya yaklaştıkça, denizin sığlaşması ve kıyı morfolojisi (topografya) gibi etkenlerle önemli ölçüde büyüyebilir. Dolayısıyla, açık denizde 1 metre olarak ölçülen bir dalga, karaya ulaştığında bazı körfez veya koylarda birkaç metrelik bir tırmanma yüksekliğine (run-up) erişebilir.

Neden Akdeniz–Karadeniz havzası için risk: Kaynaklar, tetikleyiciler ve olası etkiler

Jeodinamik yapı
Bölge; Afrika, Anadolu ve Avrasya levhalarının etkileşimi altındadır. Helenik yayı ve Kıbrıs yayı boyunca dalma-batma süreçleri, Ege–Akdeniz’de güçlü depremler üretebilir. Marmara içinde ise Kuzey Anadolu Fayı’nın deniz altı segmentleri, İstanbul’a yakın sığ odaklı depremlerle lokal tsunami tetikleyebilir.

Deniz altı heyelanları
Orta–büyük depremler kıyı yamaçlarında ve havza kenarlarında subakviyöz heyelanları tetikleyebilir. Bu mekanizma, Marmara gibi kapalı/yarı kapalı denizlerde kısa sürede yüksek koşu (run-up) değerlerine yol açabilir.

Volkanik kaynaklar
Ege’de Santorini–Kolumbo sistemi tarihsel olarak tsunamiler üretmiştir. Volkanik çökme veya patlamalar, geniş alanı etkileyen dalga paketleri oluşturabilir.

Morfoloji ve dar alan etkisi
Körfez, koy, boğaz ve dere ağızları gibi dar/rezonansa eğilimli yapılarda dalga büyütmesi görülür. Liman havzaları ve marinalar, havza geometrisi nedeniyle içeri doğru su baskınına açık olabilir.

Kısa erken uyarı penceresi
Akdeniz ve Marmara’da potansiyel kaynaklar kıyıya yakın olduğundan varış süresi dakikalar mertebesindedir (10–30 dk tipik). Bu, uyarı–tahliye döngüsünün çok hızlı işlemesini zorunlu kılar.

Yoğun kıyı yerleşimi ve kritik altyapı
Limanlar, rafineriler, enerji santralleri, denizaltı iletişim/enerji kabloları ve sahil ulaşım ağları etkilenebilir. 1–2 m düzeyinde bile su basması, operasyonel duruş, ekonomik kayıp ve ikincil riskler (kimyasal sızıntı vb.) doğurabilir.

Ne anlama geliyor?
Kıyı planlamasında tehlike–risk haritalarının güncellenmesi, Tsunami Ready kriterlerinin yerelleştirilmesi; çok kanallı uyarı (siren, hücresel bildirim), tahliye güzergahları ve toplanma alanlarının işaretlenmesi; düzenli tatbikatlar; liman işletmeleri için iş sürekliliği ve sigorta protokollerinin güçlendirilmesi gerekir. İstanbul özelinde Boğaz hidrodinamiği, Haliç ve körfez benzeri girintilerde küçük dalgaların bile belirgin etki yaratabileceği unutulmamalı.

Modelin temeli: TSUMAPS-NEAM ve NEAMTHM18 tehlike modeli

Akdeniz ve çevresi için referans kabul edilen olasılıksal tsunami tehlike modeli NEAMTHM18, Avrupa Birliği Sivil Koruma ve İnsani Yardım Operasyonları (ECHO) tarafından finanse edilen TSUMAPS-NEAM projesinin temel çıktısıdır. Bu model, NEAM bölgesi kıyıları boyunca yaklaşık 20 km aralıklarla belirlenmiş 2.343 ilgi noktasında tehlike eğrileri üreterek deprem kaynaklı tsunamileri analiz eder. Bilimsel çerçeve ve konsorsiyum detayları için: Frontiers: The Making of NEAMTHM18; model sayfası: TSUMAPS-NEAM – NEAMTHM18; model katalog kaydı: USGS Model Catalog.

Risk haritası: Akdeniz ve Karadeniz havzasında ≥1 metre olasılığı

NEAMTHM18 modeli, Akdeniz, Kuzeydoğu Atlantik ve Karadeniz kıyılarını kapsar. Toplamda 1.130’u Akdeniz, 1.076’sı Atlantik ve 137’si Karadeniz’de olmak üzere belirlenen ilgi noktalarında, 50 yıllık periyotta farklı dalga yükseklikleri için aşılma olasılıklarını hesaplar. Bu yaklaşım, 1 metre ve üzeri tsunami şiddetinin hangi kıyı bölgelerinde daha yüksek olasılığa sahip olduğunu karşılaştırmalı olarak görmeyi sağlar. Kaynak: TSUMAPS-NEAM – NEAMTHM18; yöntem ve kapsam: Frontiers (2021).

İstanbul ve Marmara: Tarihsel veriler ve güncel hazırlıklar

1999 Kocaeli (İzmit) depremi
Depremin ardından İzmit Körfezi kıyılarında 1 ila 2,5 metre arasında değişen tsunami tırmanma yükseklikleri (run-up) rapor edildi. Sahil şeridinde önce suyun çekilmesi, ardından da karaya doğru ilerlemesi şeklinde gözlemler kayıtlara geçti. Kaynaklar: Yalçiner vd. (2000) saha gözlemleri (PDF); özet bilgiler: 1999 İzmit depremi sayfası.

Güncel hazırlık çalışmaları
UNESCO-IOC’nin CoastWAVE projesi kapsamında, İstanbul’da tsunami farkındalığı ve hazırlık çalışmaları yürütülmekte. Örneğin, Kartal ve Tuzla gibi ilçelerde programın kapsamı genişletilmekte. Kaynak: IOC-UNESCO: İstanbul hazırlık çalışmaları.

Küresel bir standart: “Tsunami Ready” programı

UNESCO-IOC, dünya genelinde kıyı topluluklarının Tsunami Ready (Tsunamiye Hazır) programının kriterlerini karşılamasını teşvik etmekte. NEAM bölgesinin hedefi, 2026 sonuna kadar en az 25 kıyı yerleşiminin bu standartları karşılayarak tanınmasını sağlamakta. Küresel ölçekte ise program, 2030 yılına kadar risk altındaki tüm kıyı topluluklarında eğitim, tatbikat ve hazırlık çalışmalarını tamamlamayı amaçlamakta. Kaynaklar: UNESCO (NEAM hedefi); UNESCO (program genel bilgi, 2025).

Okuyucu için pratik bilgiler

Bu bir “tarih” uyarısı değildir
“%100” ifadesi, riskin ciddiyetini vurgular; belirli bir gün veya saat bilgisi vermez.

Yerel etki farklılaşabilir
Kıyı şeridinin coğrafi yapısı (körfez, liman, dere ağzı vb.) dalganın yüksekliğini ve etkisini büyük ölçüde değiştirebilir. Aynı tsunami, farklı kıyılarda farklı sonuçlar doğurabilir.

Hazırlık hayat kurtarır
Erken uyarı sistemleri, tahliye rotaları, bilgilendirme işaretleri ve düzenli tatbikatlar, tsunami riskini yönetmenin en etkili yollarıdır. NEAM bölgesindeki çalışmalar bu standartların yaygınlaştırılmasını hedeflemekte.